Tekst Agnes van Alphen | Beeld Slotboom Steenhouwers / Nico de Bont / Agnes van Alphen
Op de Eusebius in Arnhem wordt duidelijk dat Lean restaureren kàn en bovendien goed is voor het vakmanschap en het budget.
Bekleding
De restauratie van de Eusebiustoren is op dit moment een van de grootste projecten in de monumentensector. De Ettringer tufsteen bekleding van de toren, met name de geprofileerde uitstekende delen, bleek in 2007 ernstig verzwakt te zijn. De toren werd in 2009 in de steigers gezet om bescherming te creëren tegen vallende brokken steen. Inmiddels wordt er al weer vier jaar volop gerestaureerd. Naar verwachting zal het werk zeker nóg vier jaar gaan duren: een voor Nederlandse begrippen omvangrijk en langdurig project.
Steenhouwwerk
Het vakmanschap van tien restauratiesteenhouwers en twee zagers komt bij dit werk volop aan bod. Een belangrijk deel van de tufstenen gevelbekleding wordt vervangen door Weiberner-tufsteen, dat afkomstig is uit een steengroeve in de Eifel. Bij geveldelen, die gevoeliger zijn voor weersinvloeden en sterker door regenwater worden belast, wordt Peperino Duro en Krensheimer Musschelkalksteen gebruikt. Het bewerken van de natuursteen vindt grotendeels plaats in de steenhouwerij. Deels gebeurt dit ook op de bouwplaats zelf, waardoor dit werk voor het publiek zichtbaar is. De blokken worden gezaagd en vervolgens worden de profielen gefreesd. Afhankelijk van het gewenste eindresultaat wordt er vervolgens nog gescharreerd of geschaafd. De uitgenomen blokken worden hergebruikt door leerlingen, die op de bouwplaats actief zijn tijdens praktijkdagen. William Slotboom, directeur van Slotboom Steenhouwers uit Winterswijk, legt uit dat niet alleen de omvang van het werk uniek is, ook de organisatie ervan verloopt anders dan anders: “wij verrichten zelf het tekenwerk en hebben ook flink geïnvesteerd om dit goed te kunnen doen. Onze medewerkers beheersen het CAD en 3-D tekenen inmiddels tot in de puntjes. Bij andere projecten wordt het tekenwerk doorgaans door de restauratieadviseur of -architect gedaan. Ook de productie verloopt niet-alledaags. We produceren per steigerslag en leveren de blokken gecodeerd en goed gesorteerd per pallet in kleine hoeveelheden ‘just in time’ op het werk aan. De logistiek is enorm gedetailleerd en efficiënt. De Lean-werkwijze, die op dit project is ingevoerd, is een waardevolle aanvulling op ons vakmanschap.”
Lean-restaureren
De ervaringen uit de eerste fase van de restauratie waren aanleiding om van de traditionele aanpak af te stappen. Lean is een managementfilosofie, die erop gericht is om maximale waarde voor de klant te realiseren met zo min mogelijk verspillingen. Hoewel deze filosofie afkomstig is uit de auto-industrie heeft deze ook al zijn intrede gedaan in de reguliere bouw. Op de Eusebius wordt inmiddels duidelijk dat er fors goedkoper kan worden gewerkt met de Lean-methode. Wat dit inhoudt, vertelt projectleider Arjen Witjes van Aannemingsbedrijf Nico de Bont: “lean staat voor continu leren en verbeteren, door mensen te motiveren, creativiteit te benutten, kennis vanuit de werkvloer in te zetten en de doorlooptijd te verkorten. Om een voorbeeld te noemen: al het natuursteen werd in de eerste fase uitgetekend door de architect. Maar de steenhouwer moest het maken en de aannemer droeg het risico voor de maatvoering. Die verdeling vroeg om problemen. Het is veel logischer om de steenhouwer de tekeningen te laten maken. Nu dit gebeurt door de steenhouwer, is hij daardoor medeverantwoordelijk voor een goed eindresultaat.”
Lean-technieken
Witjes beschrijft enkele technieken waarmee de kwaliteit van het werk betrekkelijk eenvoudig wordt verbeterd: “value stream mapping is een stapsgewijze procesanalyse, die je samen met alle bouwplaatsmedewerkers uitvoert. Door overleg met iedereen kan je veel winst boeken. Het werd bijvoorbeeld duidelijk dat de blokken natuursteen zeven keer worden verplaatst voor ze op hun plek staan. Bij aflevering wilde de vrachtwagenchauffeur niet het terrein op te rijden, omdat er auto’s geparkeerd stonden. Dit kon snel worden opgelost, waardoor er één verplaatsing minder is. Nog een voorbeeld: het lossen van de natuursteen moest altijd met twee man gebeuren, omdat de pallets zwaar waren. Door een sterke elektrische pompwagen in te zetten, kon het lossen met één persoon gebeuren. Een andere techniek is visualisatie: door codering in kleuren en nummers, die door alle partijen identiek wordt gebruikt, kan de aangevoerde steen direct naar de juiste plaats worden vervoerd. Er zijn geen formulieren meer nodig. De kleurcodes worden aan beide zijde van de pallet geplakt, want de pallet keert om bij vervoer op de steekwagen. Ook weer een tip van een medewerker, die het wat onhandig vond om steeds de kleurensticker te zoeken. Verder is er een dagelijks overleg op de bouwplaats en met de steenhouwer, een zogenaamde ‘daily stand’. Hierin worden de laatste zaken afgestemd, waarbij de lijntjes heel kort zijn voor eventuele aanpassingen en wijzigingen.”
Mentaliteitsverandering
Alle betrokkenen zijn razend enthousiast over het Lean-werken. En niet alleen vanwege de forse besparing van, tot nu toe, gemiddeld 11% in kosten. “Actief meedenken maakt het werk leuker voor alle medewerkers. Er wordt iets gedaan met tips, wat stimulerend werkt. Je moet wel op elkaar kunnen rekenen en open staan voor verbeteringen. Opbouwende opmerkingen zijn niet persoonlijk bedoeld, maar soms moeten mensen daar even aan wennen. Het wordt door deze Lean-aanpak een project van iedereen.”