Poort- en dienstwoning Paushuize
Naast het monumentale Paushuize in de Utrechtse binnenstad staan een poortwoning uit 1633 en een dienstwoning uit 1915. Stadsherstel Utrecht kreeg de panden in 2016 in erfpacht. Op basis van een uitgebreid bouw- en kleurhistorisch onderzoek voerde De Heeren Bouwmeester uit Woerden een restauratie uit.
Het poortgebouw bevindt zich rechts van de met natuursteen gedecoreerde poort van Paushuize. Het stamt oorspronkelijk uit 1633 en kreeg na diverse verbouwingen, een uitbreiding, gedeeltelijke afbraak en een stukje nieuwbouw in 1915 zijn huidige verschijningsvorm. Aanpalend ligt de dienstwoning uit 1915 met tuin en een overkapping van staal en glas voor de rijtuigen.
Stadsherstel wilde twee woningen realiseren, in de poortwoning een van honderdvijfendertig vierkante meters en in de dienstwoning een van tachtig vierkante meters. De gebouwen werden tot op de balklagen gestript en kregen een nieuwe indeling, vertelt projectmanager Chris Gresnigt van De Heeren Bouwmeester. De muur die in het verleden tussen de twee panden op de begane grond was doorgebroken, is weer gedicht. Ook zijn er muren gesloopt om grotere kamers te creëren en werd op de eerste etage van de poortwoning een slaapkamer opgeofferd voor een eigentijdse badkamer. ‘We hebben zoveel mogelijk historisch materiaal opnieuw gebruikt, waar nodig aangevuld met ‘nieuwe’ oude bouwmaterialen. Vanwege de nieuwe indeling moesten sommige oorspronkelijke kozijnen en deuren verplaatst worden.’ Achter gladde afwerkplaten kwamen negentiende-eeuwse paneeldeuren tevoorschijn, die in ere zijn hersteld.
Isolatiewaarden
Bij de restauratie zijn uiteraard maatregelen genomen om te voldoen aan alle eisen op het gebied van ventilatie en isolatie. Het was zoeken wat wel en niet mogelijk is. Historische kozijnen zijn meestal te smal voor dubbel glas. Monumentenglas is dan een optie, vaak in combinatie met een achterzetraam om de isolatiewaarden te halen. Monumentenglas bestaat uit twee glasplaten die, met een folie ertussen, tegen elkaar zijn geplakt. Niet zomaar glas, legt Chris uit. ‘De buitenste laag is getrokken glas, zodat de aanblik ‘leeft’, net als bij oud glas. Nieuw glas zou veel te strak ogen in de historische gevel.’
Praktijk en theorie
Voor een nieuwe badkamer is nieuw leidingwerk onder de kinderbinten aangelegd met daarop een vloer van lewis ofwel zwaluwstaartplaten, een cementlaag en een granito afwerking. ‘Dat is veel gewicht. De vraag is dan of de balken eronder verzwaard moeten worden of niet. De constructeur kwam met allerlei maatregelen, maar uiteindelijk bleek verzwaring niet nodig.’ Chris legt uit dat praktijk en theorie nogal eens uit elkaar willen lopen. ‘De vakman heeft gevoel voor verhoudingen en weet welk gewicht een balk aan kan. Vanachter een bureau is dat moeilijker te bepalen.’
Interieurafwerking
Aan de interieurafwerking ging veel onderzoek vooraf. Om de kleurstelling van een oorspronkelijk stuk granito, aangetroffen in de hoofdgang van de poortwoning, zo dicht mogelijk te benaderen werden monsterstukken gemaakt. Kleurentrapjes brachten alle houtverflagen uit het verleden in het zicht. Ook hielp dat bij het afpellen van de ruimtes sporen van oudere afwerkingen bloot kwamen te liggen, zoals randjes van behang en een wandbespanning. Op basis van al deze informatie kon het team afgewogen keuzes maken. De bouwsporen zijn overigens zo veel mogelijk bewaard en door de nieuwe afwerkingslagen aan het oog onttrokken.
Naar aanleiding van restanten van spanbehang achter boardwandjes van recente datum besloot Stadsherstel deze oude techniek opnieuw toe te passen tegen de binnenkant van de decimeters dikke buitenmuren van de poortwoning. De op een lattenframe gespannen bevochtigde jute, die bij het drogen strak trekt, vormt een goede basis voor behang dat zo (een paar centimeters van de muur af) niet meer vochtig kan worden. Tussen het frame voor het spanbehang zijn extra latten aangebracht om schilderijen aan te kunnen ophangen – een slimmigheidje.
Het resultaat van de restauratie is oogstrelend. Kromme Nieuwegracht 49 A en 49 B, zoals de woningen nu officieel genoemd worden, zullen de huurders veel woonplezier geven.