Walstraat 51-53 in Deventer. Achter de deur rechts bevindt zich de Doelenpoort. (foto: Laura Hegeman) Tekst: Els Arends
Vakwerk
De Walstraat in Deventer begrenst het middeleeuwse deel van Deventer. Als je hier gaat restaureren, kun je wat verwachten. Typische restauratie-uitdagingen én veel bijzondere vondsten, een kolfje naar de hand van Wesselink Bouw en Restauratie B.V. “Het houdt niet op. Overal vinden we sporen,” zegt Laura Hegeman, toekomstig bewoonster van Walstraat 51-53.
De historie van Walstraat 53 gaat terug tot 1347. Op dat moment wordt in de stadsrekeningen vermeld dat op deze plek een woning wordt gebouwd, tegen de stadsmuur aan. De locatie is goed herkenbaar, gelegen aan het eind van een T-splitsing. Dit kruispunt wordt specifiek in de historische bronnen genoemd. Walstraat 51 is waarschijnlijk ‘pas’ in de 19de eeuw gebouwd. De Walstraat ligt op de plek waar de eerste stadsmuur van het middeleeuwse Deventer lag. Rond de 14de eeuw werd een tweede muur gebouwd, een meter of zeven naast de eerste muur. De tweede muur fungeerde tevens als kering van de gracht ernaast. Nadat de twee stadsmuren vanwege nieuwe fortificaties hun functie verloren, kregen de bewoners in de 17de eeuw het recht om de ruimte tussen de eerste en de tweede stadsmuur bij hun woningen te betrekken. Op veel plekken is de eerste stadsmuur hierdoor verdwenen, zoals in Walstraat 51. In Walstraat 53 is de stadsmuur tot op de eerste verdieping herkenbaar aanwezig. In de jaren ’60 werden Walstraat 51 en 53 samengevoegd tot één woonhuis. De Walstraat en het Bergkwartier als geheel zijn ontsnapt aan de sloopwoede van de jaren ’60 doordat particulieren destijds het initiatief namen om panden op te kopen, te restaureren en te verhuren. Hieruit is NV Bergkwartier ontstaan, dat die taak voort zet.
Handig, die studiegenoten
Door haar achtergrond als archeoloog heeft Laura Hegeman de contacten om voor onderzoek naar en behoud van de unieke vondsten samen te werken met allerlei instituten. Na haar opleiding Archeologie aan Hogeschool Saxion in Deventer werkte Laura drie jaar bij RAAP Archeologisch Adviesbureau. Een paar jaar geleden rolde ze de restauratiesector in. De laatste anderhalf jaar werkte ze bij Wesselink Bouw en Restauratie B.V., waar ze de vestiging Deventer tot september jongstleden leidde. “De combinatie van een gebouw met zijn geschiedenis is het mooist,” zo motiveert ze haar overstap, “een bouwhistoricus is net een archeoloog: hij gaat op zoek naar bouwsporen en probeert zo de geschiedenis van een gebouw naar boven te halen en te duiden.” Momenteel volgt ze de opleiding Professional Restauratie, waar ze in een groep zit met een zeer gemêleerde samenstelling qua leeftijd (van 20 tot 55) en beroep (van glaszetter tot stucadoor tot gemeenteambtenaar). Als ze een vraag heeft over haar pand gooit ze die in de WhatsApp groep en er is altijd wel iemand die er meer van weet: “het geslepen glas in een deur blijkt wel zeldzaam te zijn, maar is niet veel geld waard, vertelde mijn studiegenoot die glazenier is.”
De ene vondst na de andere
Walstraat 51-53 stond al drie jaar te koop toen Laura met haar vader (aannemer) ging kijken. Haar vader kocht het pand aan en samen ontwikkelden ze de plannen voor het pand. Op de begane grond is nu een koffiebranderij annex koffiezaak gevestigd en Laura huurt zelf de eerste etage. Voor de restauratie schakelde ze uiteraard het restauratiebedrijf in waarvoor ze op dat moment zelf werkzaam was en dat is goed bevallen: “De restauratievaklieden zijn heel creatief geweest met oplossingen bedenken om iedere centimeter te benutten en tegelijk de vondsten mooi in het zicht te houden.” Voordat de verbouwing begon, heeft een groep studenten van Saxion in het kader van een colloquium bouwbiografie onderzoek gedaan naar de sporen van de vorige bewoners, zoals achtergelaten kisten op zolder. Op internet is hiervan een leuke film te vinden. Nadat alle voorzetwandjes waren weggehaald, kwamen allerlei prachtige bouwsporen tevoorschijn, zoals een mooi versierd plafondornament van stucwerk, plafondschilderingen van rond 1920, sporen van de paardenslagerij van rond 1914, oude ingemetselde houten kozijnen (waarvan één middeleeuws, de ander met een tekst), kerkachtige bakstenen nisjes en in de grond een gewelf dat vermoedelijk een 15e eeuwse beerput is.
Onthoofde apostelen
Een van de grote ontdekkingen zijn de muurschilderingen in de gang en in de woonkamer op de eerste verdieping. Op een plek waar delen van de stuclagen verdwenen waren, herkende de stadsarcheoloog in een aantal lijntjes de tenen van een menselijke voet. Toen de resterende stuclagen voorzichtig verwijderd waren, kwamen sporen van een schildering met in totaal acht apostelen tevoorschijn, herkenbaar aan hun attributen en sommigen door hun naam. Wonderlijk is dat de balken van de zoldervloer de hoofden van de apostelen doorklieven, een teken dat de schilderingen bij het plaatsen van deze vloer al bedekt waren. In de gang is een kleine uitsparing in de zoldervloer gemaakt, zodat van een paar apostelen het hoofd zichtbaar is. Dat kon, omdat op die plek ooit een raveling was aangebracht voor een luik. Tot op heden zijn geen bronnen gevonden die verklaren waarom in dit huis monumentale muurschilderingen van apostelen zijn aangebracht. De schatten van Walstraat 51-53 zijn blootgelegd en met zorg veilig gesteld.