Tekst Agnes van Alphen | beeld Maikel Samuels
De drie sluizen bij Fort Everdingen, destijds cruciaal voor de inundatie, worden prachtig gerestaureerd.
Oerhollands
De forten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie staan volop in de belangstelling. Veel van de forten krijgen nieuwe bestemmingen, zoals horeca, musea en kantoren. Bij Fort Everdingen is de keuze gevallen op een bierbrouwerij. Maar de drie sluizen bij dit fort worden niet vergeten. Maarten de Boer, projectcoördinator bij Heijmans Restauratiewerken, is enthousiast over de bereidheid van de betrokken partijen om deze sluizen weer in oude luister te herstellen. “In december 2014 zijn wij, in opdracht van de provincieGelderland, gestart met de restauratie van de inlaatsluis, de beersluis en de inundatiesluis. De inlaatsluis ligt in de uiterwaarden van de Lek, de inundatiesluis ligt in een dijk. De bouwketen staan onder aan de dijk bij een boer op het terrein. Het is geweldig om midden in de natuur in deze oer Hollandse omgeving aan het werk te zijn”.
Levendig beeld
Als eerste is de inundatiesluis onder handen genomen. Deze sluis ligt in de Goilberdingerdijk en er ligt een brug overheen. “We zijn gestart met het droogzetten van deze sluis, waarna deze is gedemonteerd. De sluis is opgebouwd uit natuursteen en metselwerk. De sluis werd destijds open gezet door houten schotbalken, via een smeedijzeren draaiconstructie, omhoog te hijsen. Het metselwerk is, waar nodig, hersteld. Omdat er sprake was van een afwijkende steenmaat zijn door steenfabriek Zilverschoon Randwijk bakstenen op maat gemaakt met een mooie genuanceerde steenkleur. Zo krijg je een levendig beeld. Het grootste deel van het natuursteen, zo’n 50 flinke sponningblokken van Belgisch hardsteen, is uitgenomen. Daar waar nodig zijn de geroeste doken uit de blokken verwijderd en vervangen door roestvrijstalen nieuwe doken. De blokken zijn deels hersteld door nieuwe delen hardsteen in te schieten. Een deel van de blokken was te veel aangetast om nog te kunnen repareren en is vernieuwd”.
Uit de bocht
Verkeer dat over de dijk rijdt, maakt een stevige draai voor het de brug over de sluis oprijdt. Dit heeft door de jaren heen nogal eens geleid tot schade. Maarten de Boer vertelt: “Het is hier ’s nachts natuurlijk aardedonker. Waarschijnlijk is een automobilist een keer uit de bocht gevlogen en heeft één van de drie smeedijzeren bewegingswerken van de sluis afgereden. Het was nergens meer te bekennen, ook niet in het drooggelegde deel van de stroom. Onze smid heeft het bewegingswerk aan de andere zijde van de sluis in spiegelbeeld nagemaakt. De oorspronkelijke twee bewegingswerken zijn keurig gestraald en hersteld”. De houten schotbalken bestaan uit harde houtsoorten, zoals eiken en azobé, die goed tegen water kunnen. De smeedijzeren hijsogen en stroppen, waarmee de balken werden opgehesen, zijn gerestaureerd. Dat geldt ook voor de leuningen, die her en der door roekeloze automobilisten flink gedeukt waren. Om verkeersschade in de toekomst te voorkomen, worden betonnen blokken die dateren uit WO II, zogenaamde tetraëders, in de bocht geplaatst. Deze blokken werden al langs de dijk gebruikt voor het afremmen van het verkeer. Om het plaatje compleet te maken, zijn ook deze blokken en de ijzeren hijsogen, die erboven op zitten, gerestaureerd. En voor extra veiligheid voorzien van eigentijdse reflectoren.
Inlaatsluis en beersluis
De inlaatsluis is opgenomen in het Jan Blankenpad, een 3,5 kilometer lange ‘struinroute’, die loopt door de uiterwaarden en over de dijk tussen de forten Werk aan het Spoel en Fort Everdingen. Bij de inlaatsluis zijn in het verleden de houten schotbalken vervangen door twee betonnen wanden en twee stalen doorlaatopeningen. Het liefst zouden de restauratievaklieden van Heijmans weer schotbalken terugbrengen in deze sluis. Maar vanwege de veiligheid en het toekomstig gebruik blijven de betonnen wanden behouden. Het natuursteen en metselwerk wordt uiteraard wel hersteld en de brug over de sluis wordt volledig vervangen, zodat de wandelaars ongestoord hun struintocht kunnen afleggen. De grote beersluis, oorspronkelijk opgetrokken in metselwerk, is medio 1960 ‘geslempt’, ofwel afgesmeerd met een laag cementmortel. De reden hiervoor was vermoedelijk om de sluis op een goedkope manier te onderhouden en waterdicht te maken. De mortellaag is op veel plaatsen beschadigd of verdwenen. In de komende tijd wordt er dus weer volop geslempt om deze sluis zijn typische uiterlijk terug te geven. Ook bij de inlaat- en beersluis zullen alle smeedijzeren bewegende delen door de smid weer in goede staat worden teruggebracht. En ook de brug over de beersluis wordt hersteld.
Focus op de sluizen
Rond de bouwvakantie van 2015 zal het werk af zijn. “De sluizen zullen, nadat wij hier klaar zijn, alle drie weer functioneel zijn. Als we zouden willen, kunnen we dan het land weer blank zetten om de vijand tegen te houden. Het water stroomt, vanwege de betonnen wanden en stalen keringen, wel wat langzamer dan in 1850 de opzet was, maar het gaat om het idee, nietwaar?” Hij vindt het vooral bijzonder dat de opdrachtgevers zoveel aandacht aan de sluizen hebben geschonken; zelfs een duikertje, een kleine onderdoorgang voor het water, is hersteld. Een project om lang van na te genieten, vindt Maarten de Boer.
Dit is het 37e artikel in een serie waarin leden van de Vakgroep Restauratie, de branchevereniging van erkende restauratiebouwbedrijven, vertellen over bijzondere facetten van hun werk.