Bij het Boerenbondsmuseum in Gemert is men bezig met de reconstructie van een typische kortgevelboerderij. ‘Deze boerderijen zag je rond 1850 volop in het oosten van Noord-Brabant.’ Aan het woord is Joost van Haren, projectleider bij Van Dinther Bouwbedrijf bv uit Schaijk. ‘Een kortgevelboerderij is een breed gebouw met de ingang aan de voorzijde. Via de entree kom je direct in de woning, daarachter liggen de potstal en de schuur. In de rest van Brabant was destijds de langgevelboerderij gangbaar. Dat is, zoals de naam al zegt, een wat langgerekter type boerderij, met de ingang doorgaans aan de zijkant. Van de weinige kortgevelboederijen die er nog zijn, staan de meeste op de monumentenlijst. Vandaar dat het museum er graag een wilde hebben voor zijn bijzondere collectie.’

Eigen materialendepot

Het Boerenbondsmuseum kan rekenen op de inzet van tientallen vrijwilligers. Gepensioneerde agrariërs, oudmedewerkers van de boerencorporaties, maar ook voormalige bouwvakkers. Samen hebben zij in de loop der jaren diverse gebouwen neergezet, alle in authentieke stijl. Sommige, zoals het melkfabriekske, zijn steen voor steen afgebroken en in Gemert weer precies opgebouwd. Andere zijn gereconstrueerd. Materialen zijn ruimschoots voorhanden. Het Boerenbondsmuseum houdt een eigen depot aan. Bakstenen, houten balken en dakpannen worden geregeld aangeboden en altijd aangepakt. Vele handen bikken alles schoon en prepareren het materiaal voor hergebruik. Daarnaast beschikt het museum over oude gereedschappen en landbouwwerktuigen.

Traditioneel werken

Voor de herbouw van de kortgevelboerderij doet het museum een beroep op een ervaren restauratiebedrijf. ‘We zorgen ervoor dat alles precies zo gebeurt als in 1850. Neem de manier waarop we de bakoven maakten. Over een grote bol zand is met hittebestendige chamottestenen een bolle kap gemetseld. Hierover is een leemlaag van ongeveer dertig centimeter aangebracht. Deze laag houdt de warmte van de oven vast en vormt daarmee een thermische schil. Het zand is vervolgens weggehaald en de opening afgesloten met een gietijzeren deur, uiteraard afkomstig uit het depot van het museum. Het resultaat is schitterend’, vertelt Joost enthousiast. ‘De vrijwilligers van het museum nemen ons veel werk uit handen. Als een onderdeel van een geheng voor een staldeur ontbreekt, maakt de smid het ter plekke bij, om maar wat te noemen.’

Ervaren leermeesters

Omdat bij dit project veel historische bouwtechnieken worden toegepast, besloten museum en bouwbedrijf er een ‘leerlingbouwplaats’ van te maken. Vanuit het kenniscentrum voor de bouw, Fundeon, is hier een jonge leerling geplaatst die vier dagen per week onder leiding van een ervaren leermeester het oude ambacht leert. Hij kan volop oefenen met het metselen van keldergewelven en de strekken boven raamkozijnen, het maken van muizentanden en vlechtwerk, en het aanbrengen van sierlagen. De leerling, Leroy van de Watervliet, metselde tevens een leemstenen muur, een uniek werkje dat nog maar zelden voorkomt. ‘Hij legt hier een goede basis voor zijn toekomst als restauratievakman. Het is goed voor de branche dat de kennis op deze manier wordt overgedragen.’

Opzettelijke ouderdom

De boerderij stamt uit 2013, maar ziet eruit alsof ze in 1850 is gebouwd. Dit komt door het gebruik van oorspronkelijke materialen, maar ook omdat ze er wat scheef bijstaat. Zo zit er een zak (knik) van tien centimeter in de nokgevel, zijn er beschadigingen in het stucwerk aan de plint en is er ook een zak zichtbaar in het riet- en metselwerk aan de achterzijde. Geen nalatigheid van de bouwvakkers, maar opzettelijke ‘ouderdom’. Verder is duidelijk te zien dat er rond 1900 een aanbouw tegen de boerderij is geplaatst. In de geest van pater Van den Elsen wordt hier een Boerenleenbank gevestigd. De stenen zijn iets roder, de voeg is wat donkerder en het metselwerk vertoont vlechtwerk. Waar je al niet op moet letten bij een reconstructie!

Download hier het hele artikel